Kažu da je pamćenje najčešće kratkotrajno, a istoriju su doskora uglavnom pisali muškarci. Tek odnedavno poneki istraživač pokušava da ukaže na ulogu žena u društvu, njihov položaj kroz istoriju, na rad i život izuzetnih a zaboravljenih žena koje su ostavile trag kako na domaćoj, tako i na svetskoj sceni, a poreklom su iz Srbije. Podsetimo se nekih, koje su bile stubovi porodice, države i naroda.

Carica Milica (1335 – 1405.)

Bila je prva žena diplomata. Kneginja ili, kako je opevana u narodnim pesmama, Carica Milica. Potomak je Nemanjića, Jug Bogdanova kćer i supruga kneza Lazara. Nakon Kosovske bitke, istakla odlučnim i mudrim vođenjem državnih poslova umesto maloletnih sinova. U domaćoj istoriji, Kneginja Milica prva je žena koja je zajedno sa udovicom despota Uglješe, Jefimijom, bila srpski diplomatski posrednik. Godine 1398. je kod sultana Bajazita odbranila svog sina Stefana Lazarevića i izdejstvovala prenos moštiju Svete Petke iz Vidana u Beograd. Nakon smrti Kneza zamonašila se i dobila ime Jevgenija. SPC proglasila ju je sveticom. Ostavila je trag i u srpskoj književnosti delima “Molitva Matere” i “Udovstvu mojemu ženik”. Sahranjena je u svojoj zadužbini, manastiru Ljubostinji.

Milica Stojadinović Srpkinja (1838-1878.)

Prva žena ratni izveštač i prevodilac. Bila je obrazovana i talentovana pesnikinja. Kao veliki rodoljub, vođena jakim nacionalnim osećanjem, svom imenu dodala je i reč “Srbkinja”. Prevodila je dela Balzaka, Getea, Frankla… Bila je poštovalac i saradnica na sakupljanju narodnih pesama Vuka Karadžića, a on njen zaštitnik. Sarađivala je sa mnogo listova i bila prva žena ratni izveštač. Umrla je potpuno zaboravljena, u velikoj bedi i siromaštvu.

Draga Ljočić (1855-1937.)

Prva žena lekar. U Cirihu je započela studije medicine. Studije napušta početkom Prvog Srpsko-Turskog rata i dolazi u Srbiju da bi radila kao medicinska sestra. Po završetku Drugog Srpsko-Turskog rata, u Ženevi završava studije medicine. Postala je prva žena lekar u Srbiji i učestvovala je u svim ratovima koje je Srbija vodila u periodu od 1876. do 1915, kao i u povlačenju srpske vojske na Krf. Odlikovana je visokim vojnim odlikovanjima. Bila je jedna od osnivača Materinskog udruženja i Kola srpskih sestara. Vatreni borac za žensku ravnopravnost, sa zahtevima da žene dobiju pravo glasa.

Mileva Marić Ajnštajn (1875-1948.)

Matematičarka. Prva Srpkinja koja je studirala na Visokoj politehničkoj školi u Cirihu. Bila je darovita matematičarka, sa izrazitim talentom za muziku. Na studijima je upoznala i svog budućeg supruga Alberta Ajnštajna. Ostala je simbol mudre i pametne žene koja je ponosno koračala ispred svog vremena.

Maga Magazinović (1882-1927.)

Prva žena sa diplomom Filozofskog Fakulteta i prva srpska novinarka. Svakako jedna od najznačajnijih žena svoga vremena, napredna, slobodoumna i obrazovana. Ženama u Srbiji prokrčila je put u mnogim oblastima. Bila je prva žena novinar u tek osnovanom dnevnom listu Politika. Baletsku umetnost usavršavala je u Beču, a glumu je pohađala kod čuvenog Maksa Rajnharta. Pripadala je umetničkim i intelektualnim krugovima koji su u Beograd utirali evropski duhovni put.

Ksenija Atanasijević (1894-1981.)

Najumnija žena Srbije i prva žena doktor nauka. Uz Isidoru Sekulić i Anicu Savić smatrana je najučenijom ženom u Srbiji. Bila je prvi doktor nauka na Beogradskom Univerzitetu. Studirala je filozofiju. Čitav krug profesora, koji su u glavnom anonimno delovali, organizovali su glasanje za izbacivanje profesorke Atanasijević sa Univerziteta. Čak 8 godina se bezuspešno borila i tražila pravdu i zaštitu, da bi konačno 1931. umorna od borbe napisala molbu univerzitetu da je prevremeno penzionišu. Za vreme Drugog svetskog rata odbila je da potpiše apel Beogradskim intelektualcima, iako je pre rata pisala protiv nacizma i branila Jevreje, pa je uhapšena od strane Gestapoa. Po završetku rata, hapse je i nove vlasti takođe. Iz zatvora je izašla lišena građanskih prava i slomljena, a njene knjige stavljene su na listu zabranjenih. Nastavlja anonimno da radi i priprema treći tom svog životnog dela “Filozofski Fragmenti”, ali taj rukopis nikada nije pronađen. Na osnovu onoga što je pronađeno, smatra se da je Ksenija Atanasijević tvorac originalnog i celovitog filozofskog sistema u Srbiji.

Ideja: Željka Trninić